برگی نو از گل های جاویدان در همدان - مجله نیلوفری

نویسنده این کتاب از سال ها پیش آرزوی جمع آوری کامل برنامه رادیویی فاخر گل ها را در سر می پروراند و پس از جمع آوری این برنامه ها و تحقیق درباره آنها، ایده نگارش کتابی در این زمینه در ذهنش شکل گرفت و خوشبختانه این کتاب با وجود سختی های فراوان به چاپ رسید. برنامه گل ها به مدت 23 سال از 1335 تا 1357 از رادیو ملی ایران پخش می شد. این برنامه شاخه های متعددی چون گل های رنگارنگ، برگ سبز، یک شاخه گل، گل های صحرایی و گل های تازه داشت.

برنامه گل های جاویدان اولین و قدیمی ترین برنامه از سری برنامه های گل هاست که در 157 برنامه تهیه و تنظیم شده است و بسیاری از شماره های آن نایاب و خارج از دسترس است. در کتاب گل های جاویدان این برنامه ها با شرحات کامل و همچنین همراه با جداول برنامه ها، بیوگرافی و عکس های نابی از هنرمندان این برنامه و مقالات و مطالبی دیگر به چاپ رسیده است. چاپ اول این کتاب در سال 1395 روانه بازار شد و اکنون در مرداد 98 چاپ دوم با تغییرات جدید و البته در 2 جلد به بازار کتاب آمده است.

• چاپ دوم در 2 جلد

مدیر انتشارت گل های جاویدان و نویسنده این کتاب به خبرنگاران می گوید: پس از چاپ اول کتاب گل های جاویدان که به شکل ناشر مؤلف و با هزینه شخصی عرضه شد و مورد استقبال کم نظیر هنرمندان و علاقه مندان موسیقی ایران به خصوص دوستداران برنامه فاخر گل ها نهاده شد، بر آن شدیم چاپ دوم کتاب را با اصلاحات و همچنین اضافه کردن چند برنامه جدید و این بار در قالب 2 جلد به علاقه مندان موسیقی تقدیم کنیم. در این بین، به پیشنهاد برخی از دوستان اهل دل و همچنین استادان برجسته موسیقی از جمله شاهین فرهت، انتشارات گل های جاویدان را به ثبت رساندیم و کتاب 2 جلدی گل های جاویدان را این بار به وسیله این انتشارات تازه تأسیس عرضه کردیم. شریفی بیان می نماید: در چاپ جدید تغییراتی اعمال شده است از جمله اضافه شدن چند برنامه جدید، اصلاح برخی از متون و مطالب، بهبود کیفیت عکس های کتاب، اضافه شدن عکس های جدید و تحلیل و آنالیز آوازهای برنامه ها از لحاظ ردیف موسیقی دستگاهی.

• آنالیز مختصر فصول جلد اول

نویسنده کتاب گل های جاویدان درباره بخش های مختلف جلد اول کتاب شرح می دهد: در فصل اول کتاب اشاره ای کوتاه به تأسیس رادیو در ایران و پیدایش برنامه گل ها شده است. در متن کتاب به دلیل این که از دیگر برنامه های گل ها چون گل های رنگارنگ، برگ سبز و موارد دیگر یاد شده و ممکن است برخی از خوانندگان کتاب با این برنامه ها آشنایی کامل نداشته باشند، شرحی مختصر درباره آنها نگاشته شده است.

شریفی می افزاید: فصل دوم کتاب شامل 4 بخش است. در بخش اول برنامه های دارای اعلام برنامه، در بخش دوم برنامه های بدون اعلام برنامه، در بخش سوم برنامه های مشکوک و در بخش چهارم برنامه های به دست نیامده آنالیز شده اند. برنامه های بخش دوم و سوم بدون شماره هستند و به همین دلیل برای دسترسی سریع خوانندگان به ترتیب درج در کتاب به صورت حروفی (یک، دو، سه و مانند این) شماره گذاری شده اند. در بخش اول این فصل، پس از گل های جاویدان شماره یک بلافاصله گل های جاویدان شماره 78 آنالیز شده است. در این بین، موجود نبودن 76 شماره نوعی خلأ ایجاد نموده است. برنامه های بدون اعلام شماره که در بخش دوم و سوم مندرج شده اند، ممکن است جزو این برنامه ها باشند.

• بُعد ادبی

این پژوهشگر موسیقی می گوید: در ابتدای هر برنامه، مشخصات آن شامل هنرمندان، گویندگان، شاعران و مانند این معرفی شده اند و سپس متن برنامه به طور کامل (بدون دخل و تصرف) منعکس شده و در سرانجام هر برنامه شرحاتی ارائه شده است. این شرحات شامل اطلاعات موسیقایی و ادبی برنامه است. به دلیل آن که هر دو بُعد موسیقی و ادبیات در برنامه گل ها مورد توجه بوده و در واقع هدف این برنامه وزین تلفیق شعر و موسیقی بوده، بُعد ادبی برنامه ها نیز آنالیز شده است.

وی تصریح می نماید: در قسمت ادبی فقط به تغییرات و تفاوت های اجرای خواننده و اصل شعر پرداخته می گردد که گاهی به مقایسه چندین نسخه از دیوان شاعر مورد نظر می انجامد. تغییرات و جزئیات اشعار دکلمه شده نسبت به اصل شعر به دلیل جلوگیری از اطاله کلام آنالیز نشده اند. در متن برنامه ها چنانچه اشعار دکلمه شده را در سایر برنامه های گل ها خواننده ای اجرا نموده باشد، در قسمت پاورقی به آنها اشاره شده است اما اگر غزل یا شعر آواز برنامه در برنامه ای دیگر توسط خواننده یا خوانندگانی اجرا شده باشد در قسمت شرحات آنالیز شده است.

شریفی ادامه می دهد: در شروع برنامه ها، محمد شیرخدایی قطعه ای را در مثنوی مخالف سه گاه با ساز قره نی (کلارینت) نواخته و در واقع این قطعه آرم همیشگی برنامه گل ها بوده است. به همین سبب در کتاب حاضر در معرفی نام هنرمندان هر برنامه، نام مرحوم شیرخدایی به دلیل جلوگیری از تکرار عنوان نشده است. زمان برنامه ها نیز ذکر نشده است و دلیل آن کیفیت های متفاوت نوارهای صوتی است که به دلیل نوع ضبط، انتقال و تبدیل آن (نوارهای آنالوگ و دیجیتال) کم و بیش 2 دقیقه تغییر دارد.

نویسنده کتاب گل های جاویدان می افزاید: در بخش اول و دوم، برنامه هایی آنالیز شده اند که حتما در برنامه گل ها اجرا شده اند و در آن شکی نیست با این تفاوت که برخی دارای اعلام برنامه هستند و برخی دیگر نه. بخش سوم به آنالیز برنامه های مشکوک می پردازد. این برنامه ها ناقص هستند و اصولا فقط شامل قطعه آوازی اند که در برخی از منابع و به عقیده برخی از پژوهشگران در زمره برنامه گل ها آمده اند.

• برنامه های به دست نیامده

بخش چهارم همان طور که از نامش پیداست به آنالیز برنامه هایی می پردازد که به دست نیامده اند. این پژوهشگر موسیقی در این باره می گوید: این برنامه ها در اختیار نگارنده قرار نداشته اند و متن آنها از مجلات رادیو به دست آمده اند. این متون عاری از هرگونه اطلاعات موسیقایی، نام هنرمندان و جزئیات برنامه ها هستند و یه این دلیل نگاشته شده اند که چنانچه افرادی به نسخه صوتی این برنامه ها دسترسی دارند، برای درج در چاپ های بعدی در اختیار نگارنده قرار دهند.

• مستندات

در فصل سوم مستندات، آمار و اطلاعات کلی برنامه ها در اختیار علاقه مندان نهاده شده است. نویسنده کتاب گل های جاویدان شرح می دهد: این مطالب که در قالب جدول ها ارائه شده است، اطلاعات جالب و جامعی را در اختیار خواننده قرار می دهد. 14 جدولی که در این بخش مندرج شده است اطلاعاتی شامل هنرمندان، دستگاه برنامه ها، آگاه اشعار آواز، شاعران برنامه ها، هم نوازان آواز، تعداد اجرای خوانندگان و نوازندگان، سازها و مانند این به صورت فشرده و خلاصه شده ارائه می نماید.

شریفی خاطرنشان می نماید: در برخی از صفحات کتاب عکس هایی از هنرمندان برنامه گل ها گراور شده است. در انتخاب عکس ها سعی بر این بوده است از عکس هایی استفاده گردد که کمتر دیده شده اند. علاوه بر عکس ها، برخی از تابلوهای مینیاتور زنده اد استاد حسین بهزاد نیز با توجه به هم خوانی با متون استفاده شده که موجب زیبایی کتاب شده است. در واقع علاوه بر موسیقی و ادبیات که موضوع اصلی برنامه گل ها و این کتاب است، سعی شده در معدود مواردی از آثار برجسته خوشنویسی و مینیاتور هم استفاده گردد. انتخاب این آثار به گونه ای بوده است که ارتباط عمیقی بین این هنرها و موضوع کتاب وجود داشته باشد.

• مطالب جلد دوم

مدیر انتشارات گل های جاویدان درباره مطالب جلد دوم کتاب می گوید: فصل اول به آنالیز مقالات و مطالبی به قلم برخی از هنرمندان و ادیبان در خصوص برنامه فاخر گل ها می پردازد. ضمناً چند مصاحبه از جمله مصاحبه نگارنده با هنرمندان و اشخاص مرتبط از نظر خوانندگان خواهد گذشت.

شریفی می افزاید: در فصل دوم کتاب زندگی نامه (بیوگرافی) خوانندگان، نوازندگان، گویندگان و ادیبان (نویسندگان گفتارهای ادبی متن برنامه ها) مندرج شده است. در این قسمت فقط از هنرمندانی یاد شده است که در برنامه گل های جاویدان هنرنمایی نموده اند. در زندگی نامه ها سعی شده است مطالب تازه و همچنین اطلاعاتی که تاکنون کمتر ارائه شده اند عنوان گردد. در متن کتاب چنانچه نام سایر هنرمندان، شاعران و ادیبان دیگر آمده باشد، در پاورقی به اختصار در خصوص آنها مطالبی کوتاه عنوانشده است.

وی تصریح می نماید: فصل سوم بخش اصلی جلد دوم کتاب است. در این فصل، به تحلیل آوازهای برنامه گل ها به صورت گوشه به گوشه پرداخته می گردد. در این فصل، اثری از گفتارهای ادبی برنامه ها و اشعار دکلمه شده یافت نمی گردد و به اختصار به قسمت های موسیقایی برنامه ها اشاره شده و صرفا تحلیل آوازها از لحاظ فنی مد نظر بوده است. مباحث فنی ردیف و موسیقی دستگاهی از ویژگی های اصلی این فصل به شمار می رود. در این قسمت نیز از عکس های جدیدی از هنرمندان (بعضا عکس های کمتر دیده شده) استفاده شده است که در چاپ اول کتاب به کار نرفته بودند. در قسمت ضمیمه کتاب علاوه بر مطالب، اسناد و عکس ها، دست نوشته هایی از نظر خوانندگان خواهد گذشت.

مدیر انتشارات گل های جاویدان در سرانجام یادآور می گردد: در راه این خدمت فرهنگی از تک تک اساتید، هنرمندان، هنرجویان و علاقه مندان موسیقی فاخر ایرانی عاجزانه طلب حمایت داریم. امیدواریم با چاپ کتاب های دیگری در زمینه موسیقی، هنر و ادبیات به وظیفه مقدسمان که همانا پیشرفت و پیشبرد فرهنگ و هنر ناب ایرانی است، جامه عمل بپوشانیم.