کتابخوانی ضرورتی که گرفتار شعارزدگی است، دستهای خالی روستائیان اردبیل در طرح های شتابزده - مجله نیلوفری

جهت دریافت مشاوره خدمات طراحی لوگو از بهترین و باتجربه ترین طراحان کشور همراه ما باشید. از طراحی لوگو و آرم تجاری تا برندینگ حرفه ای را با بهترین قیمت از ما بخواهید.

بطوریکه مطابق اظهارات متولیان به ازای هر 100 نفر در این استان 2.2 متر مربع فضای کتابخوانی موجود است و برای رسیدن به استاندارد باید این رقم به هشت متر مربع افزایش یابد.

در عین حال که تاکید به قرارگیری کتاب در سبد خانوار و فرایند صعودی قیمت کتاب از دو جهت مخالف در ذهن مخاطب کشمکش ایجاد نموده در نهایت جلب توجه کتابخانه های عمومی به عنوان راه حل معقول استفاده از کالایی گران طرح می شود.

راه حلی که البته در عمل بیش از آنکه توجه خود را معطوف به نگهداری مشتریان خود کند در حواشی طرح هایی که بیشتر برای دلخوشی آمارها به کار می آید گرفتار است.

انتظار از کتابخانه ها ایجاد فضای آرام، در اختیار داشتن کتب مورد احتیاج مخاطب و ارائه خدمات نوینی است که این روزها کتابخوانی را از شکل و شمایل در دست دریافت یک کتاب چاپی خارج نموده است.

با این وجود طرح هایی از جمله ایستگاه های مطالعه، کتاب من، شبکه کتاب خوانان حرفه ای، سبد کتاب و کتابخانه سیار و... که قرار بوده جذابیت های کتابخانه های عمومی را افزایش دهد هر چند هر یک به تنهایی توانسته است تاثیر گذار باشد اما امروز بازنگری در اغلب این طرح ها در واقع مرور مجدد خلا ایده هایی است که زمانی قرار بوده کتابخوانی را با جهش عمده روبرو سازد.

ایستگاه مطالعه در شهر یا روستا

کمبود فضاهای مطالعاتی و قهر به دلایل نامشخص شهفرایندان با امر مطالعه از جمله عللی بود که ایستگاه های مطالعه را در مراکز پر جمعیت شهری مستقر ساخت.

هر چند نیت ایجاد ایستگاه مطالعه در ابتدا مقبول و شایسته بود اما در جانمایی ایستگاه و مهمتر از آن منابع پیش بینی شده مطالعه غنی صورت نگرفت.

به گفته سرپرست امور کتابخانه های عمومی استان بعد از کلید خوردن این طرح 14 ایستگاه مطالعه در استان اردبیل دایر شد و در طول مدت فعالیت دو ساله خود از 97 هزار نسخه کتاب امانتی 60 هزار نسخه به ایستگاه ها برگشت داده شد و 37 هزار نسخه پرواز کتاب نیز به ثبت رسید.

هر کتاب ایستگاه مطالعه دو هزار تومان قیمت خورده است و به عبارتی 74 میلیون تومان از بابت پرواز کتاب زیان وارد شده است. البته مسئولان معتقدند این رقم زیان نیست و اگر شهفرایندی کتابی را پس نمی دهد به منزله این است که آن را مطالعه می نماید.

اما نقش ایستگاه مطالعه در امانت کتاب با چنین تفسیری کم رنگ می شود و اگر کتابی در خانه ای بماند به منزله این است که سهم سایر شهفرایندان از مطالعه این کتاب از بین رفته است.

در عین حال طبق اظهارات داریوش سفیدی 10 ایستگاه از 14 ایستگاه مطالعه در مرکز استان مستقرر شده است. به نظر می رسد تمرکز در مرکز استان اجرای این طرح را بیشتر شبیه حرکتی نمادین و بدون تناسب با اصل عدالت فرهنگی درآورده و در واقع در نهایت روستانشین نه تنها سهمی از این طرح نبرد بلکه در خود مرکز استان نیز احتیاج گروه های مختلف تامین نشد.

بعضی کارشناسان معتقدند طرح هایی مانند سبد کتاب و ایستگاه مطالعه می توانست در روستاها به اجرا درآید تا به دلیل محدودیت اعتبارات ساخت کتابخانه در روستاهای کم جمعیت حداقل بخشی از احتیاج مطالعاتی گروه های دانش آموز، دانشجو و نوسوادان تامین شود.

امروز طرح ایستگاه مطالعه به وسیله نهاد کتابخانه ها در حال بازنگری است و به گفته سرپرست امور کتابخانه های عمومی استان به دلیل محدودیت اعتباری تعداد آن در خود استان افزایش نخواهد یافت.

با این وجود تنها رقم مطالعه خروجی طرحی که با سر و صدای رسانه ای مسئولان وقت اجرا شد تنها تعداد کتب امانتی است و به نظر می رسد نه تنها شارژ کتاب در زمان مناسبی صورت نمی گیرد بلکه بر خلاف بعضی اظهارات مبنی بر تغییر منابع کتب ایستگاه ها با تغییر روبرو نیست.

کتاب مورد احتیاج را یک ماه بعد دریافت کنید

برای تامین احتیاج مخاطب نهاد کتابخانه ها طرح دیگری را با عنوان کتاب من به اجرا درآورد که بر اساس آن یک ماه بعد از درخواست کتاب مشخصی که در مخازن موجود نیست کتاب تامین شده و در اختیار مخاطب قرار می گیرد.

تصور کنید سیل درخواست هایی که از کتب مختلف صورت می گیرد و در حالی که به گفته سفیدی در کل مخازن کتابخانه های عمومی استان فقط 835 هزار نسخه کتاب موجود است رقم درخواست ها به مراتب بیشتر از استان های برخوردار خواهد بود.

سرپرست امور کتابخانه های عمومی استان تاکید دارد که در استان اردبیل به ازای هز نفر 0.65 جلد کتاب موجود است و استانداردها می گوید این رقم باید به سه جلد افزایش یابد.

در چنین شرایطی طرح کتاب من گرفتار ترافیک درخواست ها شد و پاسخ به درخواست ها در بعضی مواقع از یک ماه بیشتر به طول انجامید.

سفیدی به خبرنگاران توضیح داد: در خود استان اردبیل 24 هزار جلد کتاب تقاضا شد یعنی رقمی نزدیک به یک چهارم مخازن موجود و از این تعداد 18 هزار جلد در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

اینکه تفاوت تقاضا و عرضه به چه عللی ایجاد شده به عقیده مسئولان به پروسه زمانی درخواست ها بر می شود اما سوال اینجاست که تاثیر این طرح در افزایش میزان مطالعه به ویژه در مناطق محروم تا چه حد اهداف مسئولان را تامین نموده است؟

کتابخانه سیاری که حرکت لاک پشتی دارد

علاوه بر این به منظور برطرف خلاهای مطالعاتی به ویژه در روستاها و مناطق زیستی عشایر و با محدودیت اعتباری ساخت کتابخانه طرح کتابخانه سیار پیشنهاد شد تا در شرایطی که علاقه مند به کتاب توان مراجعه به کتابخانه را ندارد، کتابخانه خود به روستاها مراجعه کند.

سفیدی در این خصوص گفت: در راستای اجرای این طرح کتابخانه سیار بیله سوار به 10 روستای بزرگ سفر نموده و توانسته در طول دو سال 555 نفر عضو جذب کند آن هم در شرایطی که تعداد منابع آن با 531 نسخه کمتر از تعداد اعضا است.

در توسعه طرحی که به نظر می رسد خروجی مطلوبی داشته است سرپرست کتابخانه های عمومی استان عمده احتیاج را در شهرستان نمین و شهرستان هایی که روستای زیادی دارند، می داند.

دارویش سفیدی توسعه این طرح را در شورای برنامه ریزی استان پیشنهاد نموده و در مقابل نیز مبلغ تخصیصی برای آن در نظر گرفته نشده است. در عین حال خود امور کتابخانه ها با تخصیص 100 درصد اعتبارات با رشد 500 درصدی اعتبارات روبرو است.

موضوعی که بهانه توسعه کتابخانه های سیار را کاسته و انتظار می رود اقدام مشارکتی شهرداری اردبیل در ایجاد کتابخانه سیار در اردبیل توسط شهرداری های دیگر و حتی بخشداران تکرار شود.

شبکه کتابخوانان حرفه ای کتابخوان حرفه ای ندارد

در مقابل تامین احتیاج مناطق محروم انتظار می رود کتابخانه های عمومی احتیاج گروه های خاص از جمله دانش آموز، دانشجو، محقق و پژوهشگر و کتاب خوان حرفه ای را پاسخ دهد.

در کنار حمایت و امانت گیری انتها نامه های دانشجویی در حمایت از پژوهشگران و سفارش کتاب یاری درسی در حمایت از دانش آموزان و دانشجویان همیشه شبکه کتاب خوانان حرفه ای به عنوان شاخص ترین برنامه های حمایتی از گروه کتاب خوانان حرفه ای عنوان می شود.

طبق اظهارات متولیان این شبکه در استان اردبیل شش هزار نفر عضو دارد که به زعم مسئولان کتاب خوانان حرفه ای هستند اما نگاه دقیق به این رقم در حالی که کل اعضای کتابخانه های عمومی استان 56 هزار نفر و پنج درصد از جمعیت استان است کمی تردید در محک کتابخوانان ایجاد می نماید.

به گفته مسئولان امور کتابخانه های عمومی استان اغلب اعضای این شبکه از روستاها هستند که علاقمندی زیادی برای شرکت در مسابقات کتابخوانی دارند.

در این میان نگاهی به شرایط مطالعاتی گروه های خاص گویای این مطلب است که کتب دست دوم بازارچه کتاب پشت مصلای اردبیل بیش از کتابخانه های عمومی استان احتیاج مطالعاتی این گروه را تامین می نماید و نمی توان شبکه کتابخوانان حرفه ای را به منزله تامین احتیاج گروه های حرفه ای تلقی کرد.

چراکه بعضی محدودیت ها در تزریق منابع کتابخانه ای موجب شده است حتی پژوهشگران تمامی احتیاج خود را در کتابخانه های عمومی تامین شده نبینند.

توسعه شاخص ها احتیاجمند مطالعه

در هفت ماهه نخست سال کتابخانه های عمومی استان در شاخص های کتابخانه ای رشد داشته است. سفیدی در این خصوص توضیح داد: رشد 56 درصدی در بخش امانت، 48 درصد در مراجعه به کتابخانه، پنج درصد در عضو گیری و هشت درصد در منابع کتابخانه ای در هفت ماهه سال جاری ثبت شده است.

هر چند سفیدی دست یابی به آمار های ذکر شده را موفقیتی در عرصه اجراییات امور کتابخانه های عمومی استان می داند اما روی دیگر سکه فاصله فاحش از استانداردها است. بطوریکه کمبود فضای مطالعاتی، کمبود منابع، توزیع نامناسب کتابخانه ها و تمرکز در مراکز شهری، تجربه منفی پرواز کتاب در ایستگاه های کتاب و افزایش عضو گیری با عضویت رایگان از جمله مسائلی است که بازنگری در اجرای طرح های شتاب زده را ایجاب می نماید.

بطوریکه امور کتابخانه های عمومی استان برای ترمیم شاخص های خود اقدام به استفاده از ظرفیت خیرین در ساخت کتابخانه نموده و انتظار می رود جانمایی کتابخانه های خیر ساز حداقل با مطالعه و احتیاجسنجی صورت گیرد.

علاوه بر این دریافت سالانه منابع از نهاد کتابخانه ها می تواند با نگاهی به احتیاجهای مخاطبان اجرا شده و به جای تمرکز صرف در افزایش شاخص منابع، میزان بهره مندی و تامین احتیاج مخاطبان را به دنبال داشته باشد. طرح کتاب من نشان می دهد بسیاری از کتب مورد احتیاج مخاطب در مخازن نیست و با وجود اینکه شاهد رشد منابع هستیم اما در عمل منابع در تناسب با احتیاجها توسعه نیافته است.

در مقوله امانت دهی در شرایطی که 56 هزار نفر عضو کتابخانه ها هستند اغلب مراجعان را دانش آموزان متوسطه و دانشجویان به کتابخانه ها تشکیل می دهند و به نظر می رسد احتیاج گروه های دیگر در حدی که مراجعات آنها را با رشد روبرو سازد تامین نشده است.

به عقیده کارشناسان امور فرهنگی رشد کاذب آمار عضویت تاثیری در نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی نخواهد داشت چراکه توسعه فرهنگ مطالعه و فرهنگ کتابخوانی در جامعه امروز احتیاجمند راه حلها و سازو کارهای گسترده، کاربردی، عمومی، مشارکتی و متفاوتی است موضوعی که بی شک تاکید متولیان فرهنگی استان بویژه مدیران مرتبط با بخش کتاب و کتابخانه ای نیز است.

کتاب کالایی لازم است اما این ضرورت احتیاجمند تعریف است تا به جای دنبال کردن شهفرایند جهت عضویت، کتابخانه ها به عنوان مطمئن ترین منابع مطالعاتی در ذهن فرد فرد شهفرایندان نقش بندند.

............................

گزارش: ونوس بهنود